Atopowe zapalenie skóry – mini poradnik

Na atopowe zapalenie skóry (AZS) choruje w Polsce co 20 dorosły i co 5 dziecko. Razem, mamy dziś około 5 milionów chorych i liczba ta wciąż rośnie, a przypadków zachorowań przybywa - szczególnie w dużych miastach. Życie z AZS nie jest łatwe i nie chodzi mi tylko o to, że choroba ta jest wciąż nieuleczalna, towarzyszą objawy utrudniające codzienne funkcjonowanie - silne swędzenie skóry, ból, alergie i inne komplikacje zdrowotne o podłożu atopowym - ale również o to, że AZS w większości przypadków jest na tyle widoczne, że wzbudza niezdrowe zainteresowanie, a nawet nieprzyjemne komentarze. Wstyd, zakłopotanie, izolacja czy depresja, z którymi zmagają się pacjenci nie pomagają leczeniu. Dlatego w terapii chorych z AZS, dla nas, lekarzy niezwykle ważna jest edukacja i uświadamianie. Choćby tego, że atopowe zapalenie skóry to choroba, którą nie można się zakazić, bo niestety takie przekonanie wciąż pokutuje w społeczeństwie. Poniżej znajdziecie najistotniejsze informacje o AZS, o tym jakie jest podłoże tej choroby, jak ją leczymy, co zaostrza jej przebieg i jak sobie z nią poradzić na co dzień.

Co to jest AZS?

Atopowe zapalenie skóry to bardzo częsta, przewlekła, nawrotowa,  niezakaźna choroba zapalna skóry, która najczęściej pojawia się we wczesnym dzieciństwie i może utrzymywać się przez całe życie z okresami zaostrzeń i łagodniejszego przebiegu lub nawet chwilowym cofnięciem objawów (remisją). Głównymi objawami AZS są: silny świąd i suchość skóry, rumieniowe, zapalne zmiany skórne, zaczerwienienie, łuszczenie i pogrubienie naskórka (liszajowacenie) oraz skłonność do powracających zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych skóry. Zmiany najczęściej pojawiają się w zgięciach łokci i kolan, na twarzy i szyi, ale mogą obejmować też skórę całego ciała. AZS jest wynikiem współistniejących interakcji genetyczno – środowiskowo - immunologicznych z nakładającym się defektem bariery naskórkowej. Aby zrozumieć mechanizm choroby należy najpierw zrozumieć pojęcie atopii.

Co to jest atopia?

Atopia to najprościej mówiąc nieprawidłowa reakcja organizmu na alergeny występujące w najbliższym środowisku chorego. Alergenem wywołującym reakcję atopową może być w zasadzie wszystko: sierść zwierząt, roztocza, roztocza kurzu domowego  składnik pożywienia, detergent, metal, tworzywo... Gdy dochodzi do „spotkania“ z uczulającym czynnikiem, pojawia się zapalenie. Problemem przy chorobach atopowych jest fakt, że bardzo trudno wyeliminować wszystkie czynniki prowokujące bądź zaostrające chorobę reakcję ponieważ na ogół nie jest to jeden, ale cały ich szereg. Czy można zapobiec chorobom atopowym? Nie jesteśmy w stanie wyeliminować czynnika genetycznego, który do nich predysponuje, ale możemy spróbować ograniczyć te, które zwiększają skłonność do atopii AZS najczęściej rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i choć u większości dzieci choroba ustępuje przed 5 rokiem życia, aż u 20% utrzymuje się do wieku dorosłego.

Jak rozpoznać AZS?

Objawy atopowego zapelenia skóry mogą być różne w zależności od stadium choroby lub wieku chorego. Najczęściej są to czerwone, szorstkie, często łuszczące się i swędzące zmiany na skórze. U niemowląt i małych dzieci od 3 miesiąca zmiany przyjmują postać  sączących się zaczerwienień najczęściej pojawiających się na policzkach. U starszych dzieci (4 -12 lat) zmiany występują głównie na nadgarstkach i dłoniach, w zgięciach łokciowych lub pod kolanami, wokół kostek i na grzbietach stóp. W przypadku osób dorosłych zmiany mają charakter zaczerwienień ze złuszczaniem i najczęściej występują na szyi, twarzy, dekolcie, górnej części pleców, na kończynach oraz grzbietach dłoni i stóp.  W większości przypadków skóra jest przesuszona i szorstka, swędząca, niekiedy pojawiają się zaciemnienia wokół oczu. W ciężkiej postaci AZS mogą występować na niemal całej powierzchni skóry (erytrodermia), często pojawiają się nadżerki i zadrapania, które łatwo ulegają nadkażeniom bakteryjnym.

Jak żyć z AZS?

Rosnąca liczba pacjentów z AZS jest ogromnym problemem medycznym i terapeutycznym dotyczącym nie tylko dermatologii i alergologii, ale także pediatrii i medycyny rodzinnej. Leczenie AZS powinno zajmować się nie tylko zmianami skórnymi, ale także schorzeniami współistniejącymi z chorobą np. infekcjami, alergią kontaktową, chorobami psychicznymi, otyłością, chorobami sercowo-naczyniowymi oraz chorobami okulistycznymi. Przewlekły charakter AZS, dokuczliwe swędzenie  i wstyd z powodu pojawiających się na skórze zmian w znacznym stopniu wpływają na jakość życia pacjentów i ich rodzin, co z kolei prowadzi do poważnych konsekwencji socjoekonomicznych. Zaburzenia snu,  częste nieobecności w szkole i w pracy, unikanie kontaktów towarzyskich, stygmatyzacja i lęk przed bliskością często bywają przyczynami depresji, a nawet myśli samobójczych. Dlatego w terapii tak bardzo ważna jest współpraca między lekarzem, pacjentem i jego bliskimi, wspieranie i akceptacja.

Jak leczyć AZS?

Nie potrafimy wyleczyć AZS, ale możemy tę chorobę kontrolować. Podstawą leczenia tej choroby jest połączenie codziennej terapii emolientowej i właściwej pielęgnacji skóry z leczeniem przeciwzapalnym, przy jednoczesnej próbie unikania kontaktu z alergenami i czynnikami drażniącymi. To obecnie jedyny sposób, który u większości chorych może doprowadzić do wyciszenia choroby, poprawie stanu skóry, a co za tym idzie poprawy samopoczucia pacjenta co nie bez wpływu pozostaje na samego chorego, ale także jego bliskich. Regularne nawilżanie skóry i wzmacnianie jej bariery lipidowej poprzez używanie emolientów, w łagodnej postaci AZS oraz maści przeciwzapalnych w okresach zaostrzenia objawów – to podstawa terapii w AZS.   Dodadkowo stosuje się leczenie światłem UV  i wodolecznictwo (solanki) a w ciężkich przypadkach leki immunosupresyjne hamujące aktywność układu immunologicznego oraz leki biologiczne. Naruszona i „nieszczelna“ warstwa naskórka skóry atopowej pozwala na wniknięcie do jej wnętrza wszelkich zanieczyszczeń i mikroorganizmów które mogą zaostrzać przebig choroby. Dlatego też w leczeniu AZS stosuje się preparaty o działaniu odkażającym (antyseptyki) i odpowiednie leczenie przeciwdrobnoustrojowe (np. antybiotykowe). Ze względu na to, że atopowe zapalenie skóry zaostrza się pod wpływem stresu ważne jest objęcie pacjenta opieką psychologiczną trudnych przypadkach objęcie opieką specjalisty psychiatry. W przypadku kiedy istnieje potwierdzenie atopii pokarmowej konieczne jest wprowadzenie diety eliminacyjnej.  

AZS w starszym wieku?

Choć AZS najczęściej pojawia się we wczesnym dzieciństwie, może występować również u osób starszych i jest wtedy albo kontynuacją choroby od dzieciństwa albo ujawnieniem się jej w późniejszym wieku. Ryzyko zachorowania powyżej 65 roku życia jest znacznie niższe niż wśród młodych dorosłych. Co ciekawe, problem AZS osób starszych dotyczy głównie mieszkańców miast o wyższym stopniu uprzemysłowienia, posiadających lepsze wykształcenie i częściej chorymi są mężczyźni niż kobiety. Objawami towarzyszącymi wszystkim chorym, niezależnie od wieku, jest świąd oraz nadmierna suchość skóry.

Uaktywnienie się choroby po 30. roku życia nie jest rzadkie choć badania wskazują, że nasilenie stanu zapalnego zazwyczaj ulega zmniejszeniu wraz z wiekiem. Rozpoznanie AZS w wieku starszym wymaga przeprowadzenia szerokiej diagnostyki ponieważ objawy atopowego zapalenia skóry mogą być mylone z innymi chorobami – alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry, łojotokowym zapaleniem skóry, łuszczycą, świerzbem, a nawet chorobami nowotworowymi. W takich przypadkach  rozpoznanie AZS wymaga wykonania badania histopatologicznego, niekiedy nawet kilkukrotnego.

W naszym ośrodku prowadzimy nabór  do programów badawczych w kierunku atopowego zapalenia skóry. Pacjenci zakwalifikowani do nich  otrzymują dostęp do najnowocześniejszych metod leczenia, bezpłatną opiekę medyczną ośrodka oraz diagnostykę.

Jeśli jesteś atopikiem - zapraszam na konsultację. Postaramy się Ci pomóc.

Pozdrawiam, 

Aleksandra